Voeding en overgewicht: een dreigend probleem voor 2050

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft een zorgwekkende prognose gesteld: als we ons voedingspatroon niet aanpassen, zal in 2050 twee derde van de Nederlanders overgewicht hebben. Dit probleem heeft niet alleen gevolgen voor de individuele gezondheid, zoals een verhoogd risico op diabetes type 2, hart- en vaatziekten en gewrichtsproblemen, maar legt ook een enorme druk op de gezondheidszorg en de samenleving als geheel. Hoe is het zover gekomen? En wat kunnen we doen om deze trend te keren?

Een belangrijke oorzaak van het overgewichtprobleem ligt in ons voedselaanbod. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 80 procent van de producten in supermarkten als ongezond kan worden bestempeld. Denk hierbij aan producten met veel suiker, zout en verzadigde vetten, maar weinig voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen. Deze voedingsmiddelen zijn vaak sterk bewerkt, waardoor ze niet alleen minder voedzaam zijn, maar ook vaak ontworpen om ons verslaafd te maken.

Voedselproducenten spelen een cruciale rol in deze problematiek. Zij investeren miljoenen in marketingstrategieën die ons verleiden om ongezonde keuzes te maken. Een voorbeeld hiervan is het prominente gebruik van slogans zoals “natuurlijk” of “bron van vezels” op verpakkingen, terwijl het product vol zit met toegevoegde suikers of kunstmatige stoffen. Dit leidt tot een fenomeen dat bekendstaat als “healthwashing”, waarbij een product gezonder lijkt dan het daadwerkelijk is.

Daarnaast worden producten vaak zodanig ontworpen dat ze onze natuurlijke voorkeur voor zoet, zout en vet stimuleren. Dit maakt het moeilijk om met mate te eten. Denk aan chips die precies de juiste balans hebben tussen zout en vet, of frisdrank die zoveel suiker bevat dat één glas al meer calorieën levert dan een gezond tussendoortje.

Hoe voedselproducenten misleiding gebruiken

Veel voedingsproducten dragen labels die consumenten op het verkeerde been zetten. Zo kunnen verpakkingen woorden als “light”, “biologisch” of “zonder toegevoegde suikers” bevatten, hetgeen de indruk wekt dat het product gezond is. In werkelijkheid betekent “zonder toegevoegde suikers” bijvoorbeeld niet dat een product suikerarm is; het kan nog steeds natuurlijke suikers bevatten in grote hoeveelheden.

Ook portiegrootte is een truc die vaak wordt toegepast. Op de verpakking wordt bijvoorbeeld de voedingswaarde per “portie” vermeld, terwijl die portie in werkelijkheid veel kleiner is dan wat mensen doorgaans eten. Hierdoor lijken de calorieën, vetten en suikers lager dan ze zijn.

Kleuren en design spelen eveneens een rol. Groene verpakkingen suggereren gezondheid, terwijl cartoons en felle kleuren kinderen aantrekken en producten zoals suikerhoudende ontbijtgranen aantrekkelijker maken voor jonge doelgroepen. Deze tactieken onderstrepen hoe lastig het voor consumenten is om bewust en gezond te kiezen.

Gezonde voeding herkennen

Gezonde voeding herkennen kan een uitdaging zijn, maar met een paar eenvoudige richtlijnen wordt het een stuk makkelijker. Een goede vuistregel is om de ingrediëntenlijst te controleren. Hoe korter deze lijst en hoe herkenbaarder de ingrediënten, hoe beter. Vermijd producten met veel kunstmatige toevoegingen, verborgen suikers (zoals glucose-fructosestroop) en transvetten.

Kies daarnaast voor producten die onbewerkt of minimaal bewerkt zijn. Denk aan verse groenten en fruit, volle granen, peulvruchten, noten en zaden. Ook kun je letten op keurmerken zoals het Groene Vinkje of het Nutri-Score-label, die een indicatie geven van de gezondheidswaarde van een product. Let hierbij wel op: niet alle keurmerken zijn even betrouwbaar. Controleer of ze gebaseerd zijn op onafhankelijke criteria.

Verder is het verstandig om meer zelf te koken. Kant-en-klaarmaaltijden en sauzen bevatten vaak verborgen calorieën, zout en suiker. Door zelf te koken bepaal je precies wat je eet en kun je gezonde ingrediënten toevoegen.

Wat kunnen we verder doen?

Om gezonder te eten, is het belangrijk om bewuster te worden van wat we kopen en consumeren. Een aantal praktische tips:

•        Lees etiketten kritisch. Kijk niet alleen naar de claims op de voorkant van een verpakking, maar lees ook de kleine lettertjes op de achterkant. Let vooral op de hoeveelheid suiker, zout en vet.
•        Stel een boodschappenlijst op. Plan van tevoren wat je nodig hebt en houd je aan de lijst. Dit voorkomt impulsaankopen van ongezonde producten.
•        Eet volgens de Schijf van Vijf. Het Voedingscentrum biedt een handige richtlijn om een gezond en gebalanceerd dieet samen te stellen.
•        Vermijd bewerkte voeding. Probeer het grootste deel van je voeding te halen uit verse, onbewerkte producten.
•        Wees kritisch op marketingtrucs. Vraag jezelf af of een product echt zo gezond is als het lijkt.
•        Drink water in plaats van frisdrank. Suikerhoudende dranken zijn één van de grootste bronnen van lege calorieën.

Naast deze persoonlijke maatregelen is het belangrijk dat de overheid en de voedselindustrie hun verantwoordelijkheid nemen. Dit kan door strengere regels te stellen aan de samenstelling van producten en het gebruik van gezondheidsclaims op verpakkingen. Ook subsidies op gezonde voeding en hogere belastingen op ongezonde producten kunnen consumenten helpen om betere keuzes te maken.

Een gezonde toekomst

Het probleem van overgewicht vraagt om een gezamenlijke aanpak. Het aanpassen van ons voedingspatroon begint bij bewustwording van wat we eten en de invloed van de voedselindustrie op onze keuzes. Door kritisch te zijn op verpakkingen, gezonde voeding te kiezen en onze eetgewoonten te verbeteren, kunnen we een stap zetten richting een gezondere toekomst. Tegelijkertijd is het noodzakelijk dat voedselproducenten en beleidsmakers meewerken aan een omgeving waarin gezonde keuzes niet alleen makkelijker, maar ook aantrekkelijker worden. Alleen zo kunnen we voorkomen dat het doemscenario van het RIVM werkelijkheid wordt.