Onvruchtbaarheid: de oorzaken en gevolgen

Het probleem doet zich min of meer in gelijke mate voor bij mannen en vrouwen. Overal ter wereld ligt het percentage onvruchtbare volwassenen ook nagenoeg gelijk. Het zorgt ervoor dat ook bij een zesde van alle stellen de kinderwens niet langs natuurlijke weg in vervulling kan gaan. Wanneer we inzoomen op die groep mensen, zien we dat dit in een derde van alle gevallen komt doordat de man onvruchtbaar is en in nog eens een derde van alle gevallen omdat de vrouw onvruchtbaar is. Dan is er nog eens een derde waarbij zowel de man als de vrouw onvruchtbaar zijn. De resterende tien procent betreft gevallen waarbij geen duidelijke oorzaak voor de onvruchtbaarheid wordt gevonden.

De menselijke voortplanting

De natuurlijke voortplanting van de mens geschiedt doordat een eicel van een vrouw bevrucht wordt door de zaadcel van een man. Tijdens een ejaculatie komen zo’n honderd tot tweehonderd miljoen zaadcellen vrij. Gewoonlijk bevat een milliliter sperma namelijk ongeveer dertig miljoen zaadcellen. Door allerlei oorzaken kan dat aantal echter beduidend lager liggen. Als het er minder dan twintig miljoen zijn, spreekt men van oligospermie; een tekort aan zaadcellen. Op zich ben je hierdoor nog niet direct onvruchtbaar, maar de kans op een succesvolle bevruchting neemt wel af. Bovendien is het niet alleen de hoeveelheid zaadcellen die telt. Ook de vorm en de beweeglijkheid van de zaadcellen zijn bepalend voor de kwaliteit van het zaad. Bij een vrouw zijn de eierstokken verantwoordelijk voor de productie van eicellen. Soms heeft een vrouw helemaal geen eierstokken, waardoor ze nooit in staat zal zijn eigen eicellen te produceren. Een vrouw kan ook onvruchtbaar zijn door de aanwezigheid van een impermeabel celmembraan bij de eicel, door stoornissen in de menstruele cyclus of door het PCO-syndroom, dat meestal resulteert in het uitblijven van een eisprong.

Wanneer ben je onvruchtbaar

Onvruchtbaarheid, ook wel infertiliteit genoemd, is de term die gehanteerd wordt wanneer onomstotelijk is vastgesteld dat één van beide partners (of allebei) niet in staat is om voor nakomelingen te zorgen. Zolang dat niet voor honderd procent vaststaat, spreekt men van verminderde vruchtbaarheid, ofwel subfertiliteit. Maar wanneer ben je dan verminderd vruchtbaar? Daarvoor geldt in Nederland de richtlijn dat je gedurende de periode van een jaar niet in staat bent geweest om op natuurlijke wijze zwanger te raken door onbeschermde seks te hebben. Daarnaast wordt dezelfde term ook gebruikt voor stellen waarvan de vrouw weliswaar in verwachting raakte, maar bij herhaling niet in staat was om de zwangerschap tot een goed einde te brengen, doordat ze bijvoorbeeld meerdere malen een miskraam kreeg.

Behandelingen

Er bestaan mogelijkheden tot het ondergaan van een behandeling die een zwangerschap kan bewerkstelligen. Een voorbeeld hiervan is Intra-Uteriene Inseminatie (IUI), waarbij zaadcellen van de man via een dub slangetje in de baarmoeder van de vrouw wordt gebracht. Hiervoor worden eerst de best bewegende zaadcellen uit het sperma van de man geselecteerd. Deze behandeling is geschikt voor paren bij wie is vastgesteld dat de zaadcellen van de man minder beweeglijk zijn dan gebruikelijk is. Een andere behandelmethode is In Vitro Fertilisatie, waarbij de bevruchting niet in het lichaam van de vrouw plaatsvindt, maar in een laboratorium. Rijpe eicellen worden dan via een vaginale punctie uit de eierstokken van de vrouw gehaald en in een laboratorium samengebracht met geselecteerde zaadcellen van de man. Zo worden embryo’s ontwikkeld, waarvan er uiteindelijk één wordt geplaatst in de baarmoeder van de vrouw. Hiervoor wordt eerst de kwaliteit van de embryo’s onderzocht. Indien er meerdere geschikte embryo’s zijn, bestaat de mogelijkheid om de resterende embryo’s in te vriezen voor later gebruik.

Mentale problemen

Wanneer een stel helemaal niet in staat blijkt te zijn om kinderen te krijgen, leidt dit vaak tot psychische problemen. Er kunnen spanningen in de relatie ontstaan, vooral in die situaties waarbij de onvruchtbaarheid specifiek naar één van de partners is te herleiden. Gevoelens van angst en depressie kunnen gaan overheersen, andere veel voorkomende emoties zijn verdriet, boosheid, rouw, jaloezie of een gevoel van leegte. Het is belangrijk om dergelijke psychische problemen tijdig te onderkennen en deskundige hulp te zoeken.

Onvruchtbaarheid voorkomen

Bepaalde vormen van onvruchtbaarheid kun je niet voorkomen. In andere gevallen speelt onze leefstijl wel degelijk een belangrijke rol in het vruchtbaarheidsproces. Voor mannen geldt bijvoorbeeld dat het zaad goed op de juiste temperatuur moet blijven en die temperatuur is net iets lager dan de eigen lichaamstemperatuur. De zaadballen hangen dan ook niet voor niets in een zak onder het lichaam! Als een man vaak een warm bad neemt of vaak naar de sauna gaat, is dat van invloed op de kwaliteit van het zaad. Ook wanneer een man vaak zit of te strak zittend ondergoed draagt, kan hij hierdoor verminderd vruchtbaar raken. Alcohol en rookwaren hebben een negatief effect op de kwaliteit van het mannelijk zaad en dat geldt ook voor te vaak seks hebben. Het mannelijk zaad is niet eindeloos beschikbaar in het lichaam en als je elke dag seks hebt, raakt de voorraad uitgeput. Om de dag seks hebben is daarom beter. Wist je trouwens dat het zaad ongeveer twee tot drie maanden nadat het is geproduceerd pas tijdens een ejaculatie je lichaam verlaat? Voor vrouwen geldt dat ze er sowieso verstandig aan doen om gezond en gevarieerd te eten, met vooral een uitgebreid ontbijt. Laat cafeïne zo veel mogelijk staan en ook alcohol en rookwaren zijn niet bevorderlijk voor de vruchtbaarheid. Bij vrouwen daalt de kans op een zwangerschap sterk naarmate ze de 35 jaar gepasseerd zijn. Natuurlijk is het ook dan nog wel mogelijk om zwanger te raken, zolang er nog eicellen aanwezig zijn. Als die op zijn, komt een vrouw in de overgang en is een zwangerschap niet meer mogelijk.