Is de mens zich na overlijden bewust van zijn eigen dood?

Dat bewustzijn kan niet bestaan wanneer onze hersenen niet meer werken. Maar hoelang blijven de hersenen nog werken, vanaf het moment dat ons hart niet meer klopt? En betekent dit dan ook dat we het overlijdensmoment bewust meemaken? Er is niemand die op die vraag een goed antwoord kan geven vanuit eigen ervaring, maar wetenschappers komen wel voortdurend tot nieuwe inzichten op basis van recente ontdekkingen.

Wit licht

Eens in de zoveel tijd komt iemand in het nieuws met het verhaal een zogenoemde bijna-doodervaring te hebben gehad. Het zijn mensen die op het randje van leven en dood balanceerden, bijvoorbeeld na een ernstig ongeval. Wanneer artsen erin slagen iemands leven te redden, levert dat vaak opmerkelijke verhalen op, die allemaal iets met elkaar gemeen hebben. Vrijwel iedereen die zo’n bijna-doodervaring heeft beleefd, rapporteert dat er een opvallend fel wit licht werd waargenomen. Dat is opmerkelijk, omdat dit licht er in feite nooit is geweest. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat een mens vlak voor zijn dood in hoge mate neurale activiteiten vertoont. Het lijkt erop dat het zenuwstelsel een soort paniekreactie vertoont wanneer het hart stopt met kloppen. Ook bij proeven met ratten, die uitgevoerd werden in het kader van een wetenschappelijk onderzoek, kon worden vastgesteld dat er sprake was van een hyperactieve toestand vlak voor het overlijden. Het is goed denkbaar dat onze hersenen op zo’n moment bepaalde signalen niet meer correct interpreteren en de extra impulsen vertalen als een wit licht.

Seconden

Onze hersenen kunnen niet functioneren zonder zuurstof. Dit verklaart ook waarom haast geboden is wanneer iemand getroffen wordt door een hartstilstand. Wanneer een patiënt niet op tijd gereanimeerd wordt, zullen de hersenen vrij snel in gevaar komen, met ernstige schade tot gevolg. Maar de hersenen stoppen er niet direct mee als het hart stopt met pompen. Er is immers op dat moment nog wel wat zuurstof aanwezig. Een springkussen, waarvan de luchttoevoer ineens wordt beëindigd doordat de blower het begeeft, is immers ook niet direct helemaal leeg. Volgens wetenschappers zal het na ons overlijden tussen de twee en twintig seconden duren voordat de hersenschors geen activiteit meer vertoont.

Uren

Het zou vermoedelijk wel uren kunnen duren voordat alle hersenactiviteiten tot stilstand zijn gekomen. De hersenschors is echter het meest basale onderdeel van het geheel, omdat hier het feitelijke denken en beslissen plaatsvindt. Alle informatie die we via onze zintuigen verzamelen, wordt in de hersenschors verwerkt. Als dat niet meer gebeurt, kunnen we dus niet meer denken. Het gaat uiteindelijk dus om luttele seconden, waarin onze hersenen mogelijk nog wel registreren dat we dood zijn, maar al niets meer met die informatie kunnen doen.

Coma

Wanneer iemand door een hartstilstand getroffen wordt, kan dit een coma tot gevolg hebben. Dit houdt in dat de hersenfunctie voor een belangrijk deel uitvalt door een gebrek aan zuurstof. Soms kunnen mensen weer uit zo’n coma ontwaken, maar in veel gevallen gebeurt dat niet en blijft iemand voor altijd hersendood.