Speeksel: te weinig of te veel?
De mondholte wordt normaliter bevochtigd door speeksel. Deze vloeistof wordt aangemaakt door een 3-tal beiderzijds voorkomende grote speekselklieren en honderden kleine speekselkliertjes verspreid in de mond voorkomend.
Speeksel bestaat uit water, eiwitten, slijm, enzymen en antistoffen.
De diverse speekselklieren maken speeksel met verschillende structuren . Zo maakt de oorspeekselklier voornamelijk waterig speeksel wat van belang is bij het kauwen en doorslikken van droog voedsel, terwijl de onderkaakspeekselklier juist wat meer slijmerig speeksel maakt. Speeksel is dan ook veelzijdig. Naast het ‘slikbaar ‘maken van droge voeding, zodat het niet in de slokdarm blijft hangen, is speeksel noodzakelijk voor het normaal kunnen spreken. Minder bekend, maar niet minder belangrijk is de mechanische ondersteuning die speeksel biedt aan het schoonhouden van de tanden en kiezen. Door het speeksel en de ‘poets’-bewegingen van de tong, worden bacteriën van de tandoppervlakken verwijderd. Ook geeft speeksel de eerste aanzet tot vertering. De in speeksel aanwezige enzymen zorgen ervoor dat sommige suikers al in de mond verteerd kunnen worden. Weer een ander enzym zorgt ervoor dat wondjes in de mond sneller genezen. Dat verklaart ook waarom men geneigd is om bij bloedende wondjes op bijvoorbeeld de handen dit te ‘behandelen’ met speeksel, het zou een positief effect hebben op de wondgenezing.
De gemiddelde dagelijkse speekselproductie is ongeveer 1200-1500 ml.
Gewoonlijk wordt dit vocht doorgeslikt en dan via het maagdarm-stelsel weer hergebruikt. Veel mensen ervaren ’s nachts een droge mond, maar dit wordt niet direct als afwijkend beschouwd. Wel kan een droge mond problematisch worden beschouwd als het normale functioneren overdag is gestoord en men vele ongemakken ervaart. Een speekselfunctietest kan de verminderde speekselvloed bevestigen. Er kunnen veel oorzaken zijn die tot een droge mond kunnen leiden. Te denken valt aan veroudering, tekort aan lichaamsvocht, bijwerking van medicatie, stress of angst en het voorkomen van het syndroom van Sjögren. Behandeling is erop gericht om de juiste oorzaak aan te pakken indien mogelijk.
Het tegenovergestelde komt ook voor, namelijk teveel aan speeksel.
Evenals een te droge mond kan een teveel aan speeksel ook veel verschillende oorzaken hebben. Dit kan veroorzaakt worden door medicatie, pijn en stress, maar meestal wordt dit waargenomen bij geestelijk gehandicapte patiënten of bij mensen die een beroerte hebben. Deze laatste groep patiënten zijn motorisch niet in staat om het speeksel in de mond te houden, waardoor kwijlen ontstaan. Voor te stellen is dat kwijlen veel invloed heeft op patiënten zèlf en hun omgeving, en kan leiden tot sociale isolatie. Er bestaan diverse behandelmogelijkheden, bestaande uit logopedie, fysiotherapie, gebruik van botuline-toxine (botox) en chirurgie. Indien u veel klachten van droge mond of juist overmatige speekselvloed ervaart, kunt u zich wenden tot uw huisarts die u vervolgens naar de MKA-chirurg of reumatoloog kan verwijzen. Dan wordt specifiek gekeken naar de diverse oorzaken die aan de klacht ten grondslag kunnen liggen.
www.spaarnegasthuis.nl