Hoogste tijd voor Wet Gezond Leven

De structurele, onevenredig toename van de zorgkosten bedreigt onze welvaart: er is minder geld om uit te geven aan onderwijs, onderhoud van de infrastructuur en natuurherstel. In de wetenschap dat veel zorgkosten vermijdbaar zijn is het de hoogste tijd voor een Wet Gezond Leven. Ik roep de politiek en maatschappelijke groeperingen op werk te maken van zo’n wet. We moeten nu plannen maken en uitvoeren en niet wachten met actie tot we vaststellen dat we alleen nog werken voor uitgaven aan onze veiligheid, pensioen en medische zorg.

Onze samenleving is wel goed in het organiseren van medische zorg, maar schiet ernstig tekort waar het gaat om het garanderen van een goede gezondheid. De gedachte in de neoliberale samenleving is dat burgers niet betutteld willen worden maar hun eigen keuzes maken. De weg is vrij voor aanbieders van voeding, snoep, alcohol, frisdrank en... medische voorzieningen, maar gedegen voorlichting over de gevolgen voor onze gezondheid belemmert de keuzevrijheid en is dus ‘not done’. Als u en ik ziek worden staat er een heel arsenaal medisch deskundigen (tegen een forse prijs) klaar om de symptomen te bestrijden, inzetten op duurzame gezond leven is niet verankerd in het overheidsbeleid. Onze zorgsamenleving kent wel de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, maar een Wet Gezond Leven (WGL) bestaat niet. Daar moet verandering in komen.

Onze zorgsamenleving kent wel de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, maar een Wet Gezond Leven bestaat niet

Hoe ernstig is het?

Om even de ontwikkelingen in herinnering te roepen: “Van alle overheidsuitgaven stijgen de zorgkosten het hardst. Tussen 2017 en 2021 gaan ze met ruim 15% omhoog. De overheid geeft volgend jaar (2020) 82 miljard euro uit voor zorg, bijna net zoveel als voor sociale zekerheid en meer dan twee keer zoveel als voor onderwijs, dat in grootte de derde kostenpost is.” […][1]. De zorgkosten verdubbelen:[2] Van 5.500 euro per Nederlander in 2019 naar 11.000 euro per Nederlander per jaar in 2040.

Meer patiënten met leefstijlziekten

Er zijn niet opeens meer infectieziekten of meer ongelukken die de toename van de zorgkosten verklaren. Ook de vergrijzing verklaart die toename niet. Dat ziektes zich vaak op oudere leeftijd manifesteren heeft dikwijls te maken met de huidige leefgewoonten of leefstijl in de decennia ervoor; de leeftijd an sich is daar niet verantwoordelijk voor. De zorgkosten stijgen door duurdere medische technieken, hogere medicijnprijzen maar vooral door toename van het aantal patiënten met een leefstijlziekte: roken, drinken, te weinig bewegen en een ongezond eetpatroon. In navolging van hoogleraar Johan Mackenbach[3] stel ik dan ook dat het krijgen van een ziekte meestal vermijdbaar is”. Als voorbeeld van een grote, vermijdbare kostenpost: de zorg voor patiënten met diabetes type 2. Een groep die de laatste decennia explosief is gegroeid en op dit moment 1,1 miljoen patiënten kent. Dit aantal neemt gestaag toe. De reflex van artsen is diabetes type 2-patiënten te ondersteunen met medicijnen. Dat brengt jaar in jaar uit enorme kosten met zich mee, terwijl slechts de symptomen van diabetes type 2 worden bestreden. Medicijnen maken mensen verslaafd en hebben vaak nare bijwerkingen. De oorzaak bij diabetes type 2 is -in de meeste gevallen- een ongezonde leefstijl. We moeten dus niet de zorg inschakelen als het in feite al te laat is, maar zorgen dat mensen zich van jongs-af-aan een gezonde leefstijl aanmeten of een ongezonde leefstijl omkeren. Dat heeft geen bijwerkingen en een krachtige invloed op de levenskwaliteit en zelfregie van het leven.

WMO

In 2006 werd de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) van kracht: “Voor iedereen die thuis ondersteuning nodig heeft om zelfredzaam te blijven”. Prima voor mensen die van zorg afhankelijk zijn, maar met een aanzuigende werking op groepen die zorg verkiezen boven gezond leven. Bovendien geldt per 1 januari 2019 dat de eigen bijdrage die mensen moeten betalen voor gebruik van voorzieningen uit de WMO voor iedereen gelijk is, ongeacht het inkomen of vermogen. Daarnaast zit achter de WMO de overtuiging dat de ouderdom nu eenmaal met gebreken komt. Net als het bejaardenhuisbeleid van Joop Den Uyl in de jaren zeventig, leidt dit tot aangeleerde hulpeloosheid, zo u wilt, passiviteit: kijken naar de overheid, geen eigen initiatief. Hoog tijd dus voor een Wet Gezond Leven.

Zorgvrije samenleving?

Een samenleving zonder gezondheidszorg is onbestaanbaar, een zorgsamenleving onbetaalbaar. Een Wet Gezond Leven (WGL) is daarom geen utopie, maar onvermijdelijk. In de WGL worden -landelijk en lokaal informatieve campagnes opgezet die mensen bewust maken van de gevolgen voor de gezondheid en zorgkosten bij het voortzetten van hun leefstijl. De positieve effecten van een gezonde leefstijl worden benadrukt. Elke school heeft Leefstijl als apart vak op het lesrooster staan. Deskundigen geven daar invulling aan. Kinderen leren hoe ze een gezonde maaltijd bereiden en worden ouders die geen eten afhalen, om maar een voorbeeld te noemen.

Een samenleving zonder gezondheidszorg is onbestaanbaar, een zorgsamenleving onbetaalbaar

De Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI) wordt uitgebreid en aangepast. Nu is het einddoel nog gewichtsvermindering, terwijl het resultaten zou moeten zijn een betere lichaamssamenstelling (meer spier-, minder vetmassa). In een samenleving waarin gezondheid centraal staat hebben werkgevers en werknemers een gezamenlijk belang waar het gaat om gezondheid. Vakbonden laten zien dat ze in de 21ste eeuw leven en verdedigen niet langer het recht van werknemers op een ongezonde leefstijl, zoals enige maanden terug het handhaven van de rookplek voor treinpersoneel. Werkgevers faciliteren fysieke trainingen en kantines met uitsluitend gezonde voeding. De solidariteit in de zorg wordt afgeschaft omdat dit systeem een verdienmodel is voor de medische sector en ongezond gedrag legitimeert. In de WGL wordt gezond gedrag beloond. Juist mensen die door omstandigheden aangewezen zijn op ondersteuning krijgen geld en middelen die hen in staat stellen volledig deel te nemen aan de samenleving.

[1] Teletekstbericht 111, dinsdag 17 september 2019, naar aanleiding van de Miljoenennota

[2] Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), https://www.vtv2018.nl/verdieping-zorguitgaven

[3] Johan Mackenbach is hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg aan het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam. Hij schreef tien jaar geleden al “dat meer dan de helft van de ziektes wordt veroorzaakt door bekende oorzaken buiten ons lichaam”. Mackenbach, J. (2010) Ziekte in Nederland. Gezondheid tussen politiek en biologie. Elsevier gezondheidszorg, Amsterdam