Tot stof zult gij wederkeren

Van oudsher wordt vaak nog wel gekozen voor een plek in de directe nabijheid van een kerk, maar ook elders zijn in de loop der jaren algemene begraafplaatsen ontstaan. Sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw is de crematie als alternatief voor de begrafenis steeds populairder geworden. Momenteel kiest bijna twee derde van alle Nederlanders voor een crematie. Toch is de begrafenis nog lang niet verdwenen.

Wat gebeurt er eigenlijk precies met je lichaam, nadat het onder de grond is verdwenen?

Wanneer je deze vraag stelt aan willekeurige voorbijgangers, hoor je vaak dezelfde algemene verklaringen. De botten blijven over, de rest vergaat. Maar hoe werkt dat nu eigenlijk precies? Het ontbindingsproces start in feite al direct nadat iemand is overleden. Je kunt dat al een half uur na het sterfmoment vaststellen, want de kleur van de huid verandert vrij snel. Zolang we leven, pompt ons hart het bloed rond en is overal in ons lichaam sprake van een constant bloedtransport. De rode kleur in ons bloed is afkomstig van de stof hemoglobine. Deze stof wordt door de aderen meegevoerd, maar bij stilstand van het bloed trekt de stof vrij snel in het omliggende weefsel. Het gevolg is dat je aan het huidoppervlak verkleuringen kunt waarnemen, deze verkleuringen worden lijkvlekken genoemd. De volgende fase, die enkele uren na het overlijden waarneembaar is, betreft het verstijven van het lichaam. Dit is slechts een tijdelijke fase, die ontstaat doordat de spieren onder invloed van chemische reacties in het lichaam verstijven. Het duurt hooguit een half etmaal voordat het hele lichaam op deze wijze is verstijfd, maar na een paar dagen is die stijfheid ook weer verdwenen, omdat dan het ontbindingsproces inzet. In ons land is het niet toegestaan iemand binnen 36 uur na het overlijden te begraven, terwijl als maximum termijn geldt dat het binnen zes werkdagen na het overlijden moet gebeuren. Wanneer de uitvaartplechtigheid heeft plaatsgevonden en de kist met het lichaam van de overledene in het graf is geplaatst, voltrekken zich onder de grond allerlei processen.

Maar hoe lang duren die nu eigenlijk en wat gebeurt daarbij? Over het tijdspad valt in algemene zin niet zo veel te zeggen. Het is afhankelijk van veel factoren hoe lang het duurt voordat het lichaam is vergaan. Immers, in een warme zomer zal het proces sneller verlopen dan in een strenge winter. Vergelijk het maar met het bederven van voedsel dat op de vensterbank in de zon ligt of juist in de koel- of vrieskast wordt bewaard. Ook is van belang hoe mager of dik de overledene was, of de overledene dunne of dikke kleding droeg, enzovoort. De organen en andere weke delen van het lichaam zullen het eerst verteerd zijn. Na enkele weken of hooguit enkele maanden is daarvan al niets meer terug te vinden. Voor het ontbinden van het spierweefsel is meer tijd nodig. Uiteindelijk zal na vijf tot tien jaar alleen nog de botstructuur gevonden kunnen worden. Het is vervolgens afhankelijk van de hoeveelheid kalk in de bodem hoe snel ook deze laatste resten van het menselijk lichaam zullen verdwijnen. Er zijn gevallen bekend van graven die werden geruimd, waarbij niets meer van het lichaam werd teruggevonden, maar ook situaties waarbij de botten nog in goede staat waren. Wanneer de grond kalkrijk is, kan het zelfs duizenden jaren duren voordat de botresten echt zijn verdwenen. Overigens geldt dat de rest van het lichaam alleen bij normale weersomstandigheden vergaat zoals hierboven is beschreven. Wanneer er sprake is van extreme kou of juist extreme warmte, in combinatie met droogte, dan vergaat het lichaam niet. In plaats daarvan verwordt het tot een soort mummie. Weer anders is de situatie bij veenlijken, want daar wordt het ontbindingsproces tot stilstand gebracht door de zure omgeving. Het effect is dat de huid hierdoor als het ware wordt gelooid. En dan is er nog de fabel dat allerlei bodemdiertjes, zoals wormen en kevers, zich over onze doden zouden ontfermen. Daarvan is geen sprake. Dergelijke diertjes leven aan het grondoppervlak, terwijl een lichaam altijd op minimaal een meter diepte wordt begraven. Op die diepte worden deze diertjes niet meer aangetroffen.

Meer weten over de verschillende mogelijkheden voor een uitvaart? Kijk eens op www.uitvaart.org/ voor nieuwtjes, tips en wetenswaardigheden.